Muzeum Wojska w Białymstoku. Wystawa „Między słowami. W 78. rocznicę zdobycia Monte Cassino”

18 maja, dokładnie w 78. rocznicę zdobycia Monte Cassino, w Muzeum Wojska w Białymstoku otwarto wystawę „Między słowami (…)”. Jej bohaterem jest pułkownik Stanisław Żurakowski, 102-letni weteran 2. Korpusu Polskiego i uczestnik bitwy.

– Wystawa jest zgodna z motto Muzeum Wojska w Białymstoku: „Opowiadamy wielkie historie narodów i państw oraz małe historie pojedynczych ludzi” – przekonuje Marcin Koziński z muzeum. –  Ta wystawa jest skonstruowana wokół takiej małej osobistej historii żołnierza 16. Lwowskiego Batalionu Strzelców.

Powiązanie weterana z Muzeum Wojska zasługuje na osobną opowieść.

– Kiedy zaczynałem pracę w muzeum, ponad 20 lat temu, do muzeum przychodziły listy spod Manchesteru – wspomina Marcin Koziński. – Ich autorem był Tadeusz Duńczyk, żołnierz 2. Korpusu, również weteran i żołnierz 16. Lwowskiego Batalionu Strzelców. Opisywał trochę swoje wspomnienia, a trochę próbował nawiązać kontakt. Wydawało mu się, że Białystok jest największym miejscem na wschodzie Polski, a on pochodził z Kresów.  Wydawało mu się także, że to dobre miejsce, żeby przekazać swoje pamiątki. Przysłał do muzeum albumy ze zdjęciami, na których byli żołnierze jednostki, w której on służył.

Dwie dekady później okazało się, że w albumach weterana spod Monte Cassino zachowały się bardzo ciekawe fotografie.

– Kiedy w 2020 roku dotarła do mnie wiadomość że 100-letni weteran walk pod Monte Cassino, Stanisław Żurakowski, został odznaczony orderem przez pana prezydenta, a uroczystość odbyła się w ambasadzie, spojrzałem na zdjęcie z uroczystości i wydało mi się, że znam tego człowieka – mówi Koziński. – Charakterystyczna burza siwych włosów, lekko przestawiony nos i okazało się, że to właśnie pan Stanisław był na tych zdjęciach, które Duńczyk przysłał do Muzeum 20 lat temu.

Co więcej, w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku jest wydana w 1995 roku książka „Ot bajki… nie bajki”, w której Stanisław Żurakowski opublikował piękne krótkie eseje poświęcone czasowi wojny, między innymi bitwie pod Monte Cassino. I to książka Żurakowskiego była punktem wyjścia do stworzenia wystawy „Między słowami (…)”.

Uzupełnieniem wystawy są komputerowe animacje filmowe, które przygotował dr Paweł Dudko z Katedry Sztuk Projektowych Wydziału Architektury Politechniki Białostockiej  i jego studio kreatywne We Shoot People.

– W tych powieściach jest dużo metafor, alegorii, choćby nawiązanie do klucza gęsi, które zachwyciły Żurakowskiego na Syberii i opinii Anglików, którzy mówili o polskich żołnierzach, ze zawsze będą wracali do ojczyzny jak wędrowne ptaki – opisuje Koziński.

Animacje Dudki to ilustracje opowiadań. Są nimi również prezentowane na wystawie eksponaty.

– Kiedy Żurakowski wspomina na przykład battle dress oficera którego zobaczył, to my taką bluzę prezentujemy na ekspozycji – dodaje Koziński.

Stanisław Żurakowski urodził się w 1920 roku w wolnej Polsce. We wrześniu 1939 roku stracił ojca, także o imieniu Stanisław, który został aresztowany przez Sowietów. Był on oficerem rezerwy Wojska Polskiego, ale był również samorządowcem – burmistrzem miasta Ostróg w województwie wołyńskim, dziś w Ukrainie. Zginął zamordowany przez Sowietów w Katyniu.

Stanisław Żurakowski junior w 1939 roku próbował nielegalnie przekroczyć granicę z Węgrami, aby dostać się do polskiego wojska we Francji, ale został złapany na tej granicy. Został aresztowany i osadzony w więzieniu w Stanisławowie, później w Czernichowie, a następnie trafił na Sybir, na zesłanie, gdzie blisko półtora roku spędził przy budowie kolei i przy wyrębie lasu.

Żurakowski nigdy już nie wrócił do Polski. W 1947 roku trafił do Anglii, zamieszkał w Londynie i tam mieszka do tej pory. Ze Związku Sowieckiego wyszedł razem z armią generała Andersa. Podróżował przez Irak, Iran, Palestynę, Egipt aż w końcu trafił do Włoch i następnie do Anglii.

– Wydaje mi się, że opowiadanie o historii z perspektywy konkretnych ludzi ma sens – przekonuje Koziński. – Oni mają te swoje małe historie, ale zbiór tych historii tworzy jedną wielką podręcznikową.

Wystawa „Między słowami. W 78. rocznicę zdobycia Monte Cassino” będzie czynna w Muzeum Wojska w Białymstoku do połowy sierpnia 2022 roku.

Opracował: Jerzy Doroszkiewicz

Na zdjęciu: Żołnierze 16. LBS, w lewym dolnym rogu S. Żurakowski, nad nim T. Duńczyk, Włochy, lata 1945-1946. Fotografia w zbiorach Muzeum Wojska w Białymstoku