Politechnika Białostocka otrzymała liczące ponad 11 tys. okazów Fungarium

Liczące ponad 11 tys. okazów Fungarium Marek Wołkowycki przekazał w Centrum Naukowo-Badawczym Instytutu Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej w Hajnówce na własność Politechnice Białostockiej.

Politechnika Białostocka stała się oficjalnym właścicielem liczącego liczy ponad 11 tys. okazów grzybów prywatnego fungarium pozyskanych zarówno w Polsce, jak i w innych rejonach świata.

– Pracownicy naukowi Instytutu Nauk leśnych Politechniki Białostockiej mają na swoich kontach ogromną liczbę znaczących osiągnięć – mówi dr hab. inż. Marta Kosior-Kazberuk, prof. PB, Rektor Politechniki Białostockiej. – Należą do nich również wyniki badań nad właściwościami i możliwościami zastosowania grzybów. Są one podstawą nie tylko przygotowania publikacji oraz licznych wniosków projektowych, a także patentów, ale to też przede wszystkim podstawa współpracy z uczelniami regionalnymi  – przede wszystkim Uniwersytetem  Medycznym w Białymstoku a także podstawa bardzo intensywnej i owocnej współpracy międzynarodowej. Moją rolą jest wspierać tę współpracę i wspierać możliwości rozwoju Instytutu nauk leśnych w zakresie badań nad właściwościami i zastosowaniem grzybów.

Przekazane przez Marka Wołkowyckiego Fungarium zawiera zbiory z Europy, obu Ameryk i Azji, w tym m.in. z Argentyny, Brazylii, Gwatemali, Belize, Panamy, Ekwadoru czy Indii. Zgromadzone zasoby z terenu Polski pochodzą głównie z północno-wschodniej Polski, w tym przede wszystkim z Puszczy Białowieskiej – europejskiego hot-spotu bioróżnorodności grzybów.

– Ta kolekcja zawiera już ponad pięć tysięcy grzybów mikroskopowych, których nie widać gołym okiem oraz już prawie siedem tysięcy grzybów makroskopowych – mówi Marek Wołkowycki, starszy specjalista naukowo-techniczny, pracownik Katedry Hodowli i Użytkowania Lasu na Wydziale Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej. – Kolekcja na początku funkcjonowała na zasadzie zbiorów z Puszczy Białowieskiej, miała dokumentować jej bioróżnorodność. Później zaczęło się to rozszerzać na zasadzie śniegowej kuli, która schodzi z góry. Najpierw poszerzyłem kolekcję o teren całej Polski, a teraz w kolekcji znajdują się zbiory z różnych części świata. Najczęściej z tych miejsc, w które podróżujemy z zespołem badaczy – dr Ewą Zaporą i dr. inż. Yauhenim Yurchanką i to są zbiory ze wszystkich kontynentów. Aktualnie najwięcej zbiorów jest z Ameryki Południowej i z Ameryki Środkowej i to są najciekawsze kolekcje, bo z tych z tych obszarów odkrywamy i opisujemy dla nauki najwięcej nowych gatunków.

Fungarium to jedyna taka zarejestrowana kolekcja grzybów w północno-wschodniej Polsce i jedna z dwóch takich w naszym kraju. Druga kolekcja o takim znaczeniu naukowym znajduje się w Instytucie Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie.

– Fungarium ma kolosalne znaczenie w badaniach prowadzonych przez pracowników Instytutu Nauk Leśnych – przekonuje dr Ewa Zapora z Katedry Hodowli i Użytkowania Lasu Politechniki Białostockiej. – Kolekcja zielnikowa jest jednocześnie i podstawą badań aplikacyjnych, czyli tych które których celem jest wdrożenie, patentowanie i tworzenie nauki na potrzeby społeczeństwa, ale także jest ona przede wszystkim bazą do badań podstawowych, o których na pewno nie powinniśmy zapominać. Fungarium ma też ogromne znaczenie w naszej współpracy międzynarodowej, ponieważ mamy tę przyjemność i szczęście, że pracujemy z dwoma mykologami, bo tak naprawdę mykologów na świecie jest bardzo mało i to oni właśnie budują tę naukę podstawową. Dzięki temu, że mamy Fungarium przyjeżdżają do nas uczyć się jak badać grzyby ludzie z całego świata. Są to doktoranci, są to studenci,i są to pracownicy innych uczelni, więc nasza współpraca międzynarodowa dzięki Fungarium rozwija się bardzo efektywnie.

O to, by cały świat dowiedział się o unikalnych zbiorach Politechniki Białostockiej zadbał dr inż. Yauheni Yurchanka. Cała kolekcja zielnikowa Politechniki Białostockiej została wpisana do Index Herbariorum – międzynarodowego rejestru kolekcji zielnikowych spełniających kryteria naukowe, prowadzonego przez New York Botanical Garden.

– Kolekcja musi mieć adres, liczyć sobie co najmniej kilka tysięcy okazów, mieć też osobę odpowiedzialna za prowadzenie korespondencji naukowej z całym światem, bo kolekcja musi być otwarta  – wyjaśnia dr inż. Yauheni Yurchanka z Katedry Hodowli i Użytkowania Lasu. – Im więcej mamy okazów z różnych krajów na świecie, tym szerszą współprace naukową możemy nawiązać, wspólnie pisać choćby artykuły do prestiżowych czasopism naukowych. Wpisanie Fungarium międzynarodowego rejestru kolekcji zielnikowych spełniających kryteria naukowe, prowadzonego przez New York Botanical Garden zwiększa możliwości naszej współpracy międzynarodowej i to znakomita promocja potencjału Politechniki Białostockiej.

Znaczenie Fungarium

Współczesne herbaria i fungaria naukowe podniesione zostały w prawie międzynarodowym do rangi dobra i dziedzictwa narodowego, podlegając tym samym międzynarodowej ochronie, podobnie jak zbiory biblioteczne i dzieła sztuki.

Do nazw kolekcji w wielu krajach dodaje się nawet przymiotnik „narodowy”, a zakładanie, utrzymywanie i digitalizowanie tych zbiorów jest obecnie trendem projektów digitalizacyjnych i upowszechniających naukę.

Fungarium stanowi zaplecze dokumentacyjne Fungi Extract Bank® – kolekcji ekstraktów z kilkuset gatunków grzybów wielkoowocnikowych – innowacyjnego, interdyscyplinarnego i aplikacyjnego przedsięwzięcia naukowego Instytutu Nauk Leśnych, którego celem jest prowadzenie szeroko zakrojonych badań skriningowych i identyfikacja nowych, nieznanych do tej pory aktywności biologicznych związków pozyskanych z grzybów

Zbiory Fungarium umożliwiają także prowadzenie wszechstronnych, międzynarodowych badań podstawowych nad grzybami obejmujących m.in. rozmieszczenie gatunków na świecie, różnorodność biologiczną grzybów oraz przede wszystkim badania taksonomiczne i genetyczne.

Digitalizacja zasobów Fungarium stanowiła jedno z kluczowych działań w zakresie realizowanego przez pracowników Instytutu Nauk Leśnych projektu pn. „e-Puszcza. Podlaskie cyfrowe repozytorium przyrodniczych danych naukowych”. Wybrana część kolekcji dostępna jest w formie on-line na platformie OPEN FOREST DATA (https://openforestdata.pl/).

Czym jest Fungarium?

Fungarium to kolekcja okazów grzybów makroskopowych (Macromycetes) i mikroskopowych (Micromycetes) ułożonych i sklasyfikowanych według kryteriów taksonomicznych. Odpowiednio przygotowane i zabezpieczone okazy umieszczone są wraz z etykietami zawierającymi najważniejsze dane: nazwę gatunkową, miejsce zbioru, siedlisko, datę zbioru oraz nazwisko badacza który zebrał okaz oraz dokonał jego identyfikacji.

Fungarium zawiera także dokumentację fotograficzną obejmującą: fotografie grzybów w naturze oraz zdjęcia świeżych owocników wykonane w laboratorium przy pomocy kamer zintegrowanych ze specjalistycznymi mikroskopami wraz ze szczegółowym opisem ich cech mikroskopowych.

Kryterium wyboru miejsca zbioru grzybów określa przede wszystkim bioróżnorodność danego terenu oraz możliwość wyjazdu do krajów o wyjątkowej bioróżnorodności w tym do miejsc na mapie świata najmniej poznanych i przebadanych mykologicznie.

Utworzenie Fungarium zostało zainicjowane przez Marka Wołkowyckiego w 1989 roku i jest stale rozwijane w Instytucie Nauk Leśnych. Jest on pracownikiem naukowo-technicznym Katedry Hodowli i Użytkowania Lasu Instytutu Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej, członkiem Polskiego Towarzystwa Leśnego i Polskiego Towarzystwa Mykologicznego.  To ekspert z 35-letnią praktyką i doświadczeniem z zakresu botaniki leśnej, fitosocjologii, fitopatologii leśnej i mykologii. Jest hajnowianinem, mieszkańcem Sacharewa – wsi w Puszczy Białowieskiej, i z tym dziewiczym lasem związany jest od wczesnej młodości.

Pozyskiwanie nowych gatunków do kolekcji Fungarium jest możliwe dzięki wyjazdom pracowników Instytutu Nauk Leśnych w ramach programu Erasmus+.

Jerzy Doroszkiewicz