Politechnika Białostocka ratuje populację jodły w Puszczy Białowieskiej. Dofinansowanie 1,7 mln zł!
Naukowcy z Politechniki Białostockiej chcą ocalić autochtoniczną populację jodły pospolitej. Przedsięwzięcie kwotą 1,7 mln zł wsparła Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych.
Kierownikiem zespołu z Politechniki Białostockiej jest dr inż. Aleh Marozau, prof. PB z Katedry Hodowli i Użytkowania Lasu Wydziału Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej.
– To projekt, który Instytut Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej rozpoczął już w 2023 roku. Założyliśmy w nim kilka etapów. Obecnie skupiamy się na wegetatywnym rozmnażaniu najlepszych osobników autochtonicznej jodły, której siedlisko w polskiej części Puszczy Białowieskiej jeszcze w latach 90. ubiegłego stulecia utworzył dr hab. Adolf Korczyk, uznany specjalista genetyki i selekcji drzew leśnych – mówi dr inż. Aleh Marozau, prof. PB, kierownik Katedry Hodowli i Użytkowania Lasu z Wydziału Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej.
Naturalny zasięg występowania jodły pospolitej w Polsce zaczął kurczyć się w okresie Małej Epoki Lodowcowej (od około 1300 do 1850 roku). Dziś drzewo spotkamy głównie w lasach południowej części kraju: Karpatach, Sudetach, Górach Świętokrzyskich, także na Roztoczu. Jodła obecna jest także na terenie Puszczy Białowieskiej, choć stanowi rzadkość.
Wkład w lasy przyszłości
Jodła to drzewo iglaste, zimozielone, które charakteryzujące się grubym pniem pokrytym szarą korą i ułożonymi grzebieniasto igłami. Jest długowieczne, osiąga wiek 300-600 lat.
– Leśnicy cenią jodłę z kilku względów – podkreśla dr inż. Aleh Marozau, prof. PB. – Przede wszystkim polepsza żyzność gleby i sprzyja zachowaniu bioróżnorodności runa leśnego, podszytu oraz składu gatunkowego drzew. Olejki eteryczne z jodły pospolitej pomagają leczyć choroby układu oddechowego. A drewno jodły jest elastyczne i trwałe, zawsze było wysoko cenione w budownictwie. Jodła jest drzewem, które skutecznie dba o swoją przyszłość oraz przyszłość lasu. Dlatego warto pochylić się nad tematem rozmnożenia jodły pospolitej, wyszukania jej najlepszych genotypów i utworzeniem plantacji nasiennych, z których leśnicy będą mogli pozyskać wartościowy genetycznie materiał do nasadzeń. To nasz wkład w tworzenie lasów przyszłości.
Praca pokoleń
Realizując swój projekt dotyczący restytucji jodły pospolitej naukowcy z Instytutu Nauk Leśnych sięgają do dokonań dr hab. Adolfa Korczyka – wybitnego biologa, który jako dydaktyk akademicki związany był z Politechniką Białostocką. Dzięki jego inicjatywie w 1993 roku po raz pierwszy w programie selekcji drzew leśnych Lasów Państwowych oficjalnie nakreślono program dotyczący zachowania leśnych zasobów genowych. Adolf Korczyk był jego współautorem. Naukowiec przez wiele lat badał naturalny proces odnawiania się reliktowej populacji jodły pospolitej na terenie rezerwatu „Tisovik”, który znajduje się w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej.
– Korzystając z zasobów białowieskiej populacji jodły, w 1994 roku profesor Korczyk założył na terenie Nadleśnictwa Hajnówka jej plantację zachowawczą – mówi mgr inż. Konrad Wilamowski z Katedry Środowiska Leśnego na Wydziale Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej. – Obecnie znajduje się w niej około 20 drzew, świetnie przystosowanych do lokalnych warunków klimatycznych. I właśnie to miejsce skłoniło nas do tego, żeby podjąć się projektu restytucji jodły pospolitej w Puszczy Białowieskiej. Z tego miejsca pozyskujemy nasiona, które następnie wysiewamy w szkółce, a także pobieramy podkłady do szczepień.
Warto podkreślić, że plantacja zachowawcza jodły pospolitej utworzona przez prof. Korczyka znajduje się na mapie EUFORGEN, Europejskiego Programu Ochrony Leśnych Zasobów Genowych, który powstał jako międzynarodowa sieć współpracy krajów europejskich na rzecz ochrony i zrównoważonego wykorzystania leśnych zasobów genowych.
Współpraca z nadleśnictwami
Nasiona jodły pospolitej zebrane z plantacji zachowawczej naukowcy Politechniki Białostockiej wysiewają w Szkółce Leśnej w Budach na terenie Nadleśnictwa Hajnówka.
– Mamy tu młode jodły, które sami wyhodowaliśmy. To drzewka, o których wiemy wszystko: jaki posiadają gen, parametry, wygląd. Wykorzystamy je jako bazę do szczepienia, czyli podkładkę. Kiedy rośliny osiągną pożądany wzrost, będziemy na nich szczepić jodłę uszlachetnioną. W ten sposób powstanie nowe drzewo, które w przyszłości posłuży nam jako baza nasienna do hodowli gatunku jodły pospolitej – wyjaśnia mgr inż. Konrad Wilamowski.
W pracach na terenie szkółki leśnej brali udział studenci z kierunku leśnictwo, zaangażowani w działalność Koła Naukowego Leśników i Koła Naukowego Gospodarowania Środowiskiem. Kierunek leśnictwo realizowany w Politechnice Białostockiej na studiach pierwszego i drugiego stopnia to kierunek niepowtarzalny, jedyny taki w Polsce północno wschodniej. Jego absolwenci uzyskują tytuł inżyniera.
– Dla tych młodych ludzi praca w szkółce leśnej jest wspaniałą okazją do zdobycia praktycznych umiejętności, które mogą wykorzystać w przyszłej pracy zawodowej leśnika – podkreśla mgr inż. Konrad Wilamowski.
Plantacja nasienna jodły pospolitej
Plantacja nasienna jodły pospolitej powstanie w Szkółce Leśnej w Grabowcu, należącej do Nadleśnictwa Bielsk. To miejsce, w którym znajdują się Gospodarcze Drzewostany Nasienne, czyli plantacje nasienne oraz uprawy pochodne służące zachowaniu cennych genetycznie populacji drzew. Nadleśnictwo uczestniczy m.in. w programie zakładania Leśnego Archiwum Klonów Drzew dla Polski północno-wschodniej.
– Wybór prawidłowego miejsca do założenia plantacji nasiennej jodły pospolitej był bardzo ważnym elementem naszego projektu – mówi dr inż. Aleh Marozau, prof. PB. – Miejsca szukaliśmy długo, a wybór padł na Szkółkę Grabowiec. Tu dzięki współpracy z Nadleśnictwem i wsparciu pracowników szkółki doniczkujemy nasze rośliny ze szkółki w Budach. Zrobimy też szczepienia. W przyszłości – pewnie w 2027 roku – nasze szczepy jodły zasadzimy między modrzewiami, które tu w Grabowcu mają swoją własną plantację. Nasza jodła będzie początkowo rosła w cieniu modrzewia, a więc w warunkach, które lubi. Z czasem powstanie tu plantacja nasienna jodły pospolitej autochtonicznego pochodzenia.
Utworzenie plantacji nasiennej w Grabowcu pozwoli ocalić zasoby puli genowej puszczańskiej populacji jodły pospolitej dla przyszłych pokoleń, w celu dalszego jej wykorzystania pod względem tworzenia najbardziej produktywnych i odpornych drzewostanów.
– Na efekty oczywiście musimy poczekać kilka lat, ale mam nadzieję, że dzięki tej plantacji otrzymamy wysokojakościowe nasiona jodły pospolitej na potrzeby Lasów Państwowych – mówi profesor Marozau. – Przy czym chodzi nie tylko o Puszczę Białowieską, ale też o inne polskie nadleśnictwa, które prowadzą gospodarczą działalność w szerokim zakresie. Dzięki naszym badaniom oraz zdobytemu doświadczeniu w zakładaniu plantacji nasiennej, możemy ocalić gatunki, które zanikają w ekosystemach leśnych, na przykład jodłę oraz świerk.
Projekt „Ocena selekcyjna, chemotaksonomiczna i genetyczna jodły pospolitej (Abies alba Mill.) w drzewostanach nieznanego pochodzenia oraz na rodowej plantacji zachowawczej z rezerwatu „Tisovik” w celu stworzenia bazy nasiennej dla Puszczy Białowieskiej” realizują naukowcy Instytutu Nauk Leśnych na Wydziale Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej na zlecenie Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych, która wsparła przedsięwzięcie dofinansowaniem w wysokości 1,7 ml złotych. Prace rozpoczęły się w maju 2023 roku, potrwają 36 miesięcy. Projekt realizują pracownicy Politechniki Białostockiej z Wydziału Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej we współpracy z prof. dr hab. Justyną Nowakowską z Wydziału Biologii i Nauk o Środowisku Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.